با وبلاگ خان سفر همراه باشید تا با آتشکده و مسجد جامع نطنز که نمادی از صلح و آشتی ادیان و فرهنگ‌ها به شمار می‌روند، بیشتر آشنا شوید

آتشکده نطنز ساسانی، عبادت‌گاهی باستانی در اصفهان

آتشکده نطنز یا چهارطاق نطنز بنایی است که متعلق به دوره ساسانیان بوده و بعد از تقریبا 1800 سال هم‌چنان بخشی از آن پابرجا است. این بنای قدیمی درخیابان مالک اشتر، کوچه پشت مسجد جامع نطنز و در شمال مسجد در باغی موسوم به باغ امام جمعه قرار دارد. آتشکده از مهم‌ترین محورهای گردشگری این شهرستان محسوب می شود.

در آن دوران آتش را به نماد پاکی و نشانی از وارستگی و قداست خداوندی مورد احترام و ستایش قرار می‌دادند و موبدان با افروختن آتش در این مکان مراسم دعا برگزار می‌کردند. مهم‌ترین نیایش‌های دینی در آتشکده و در مقابل آتش انجام می‌گرفته است. اگر می‌خواهید آتشکده ساسانی نطنز را بیشتر بشناسید، با من در نابرو همراه شوید تا با یکی از دیدنی‌های اصفهان آشنا شویم.

معماری چهارطاقی

از نظر سازه‌ای، بقایای بنای چهارطاقی آتشکده نطنز روی سکویی به‌ ارتفاع حدود 2.5 متر از زمین قرار گرفته است. در گذشته دو ستون شمالی به‌‌صورت منفرد و دو ستون جنوبی همراه با یک طاق قرار داشتند و چهارطاقی، محوطه‌ای در حدود 122 متر را اشغال کرده است. از چهارطاق، چهار ستون آن روی دو سکو دیده می‌شود که یکی برفراز دیگری ساخته شده است. ارتفاع مجموع دو سکو 2.15 متر و ابعاد ستون‌ها 2.67 در 2.78 است که هرکدام  به‌ابعاد 67 سانتی‌متر عقب‌نشینی دارد. روی آن، در قسمت ساقه گنبد، گوشواره بنا (پیش‌آمدگی کنج داخلی بنا که به کمک آن می‌توان فضا را به چند ضلعی و درنهایت به دایره تبدیل کرد) قرار گرفته است.

سالم‌ترین قسمت بنا ضلع جنوبی آن بوده که در آنجا دو گوشواره از چهارطاق و یکی از طاق‌های چهارگانه باقی مانده است. بخش جنوبی بنا به دیوار خانه‌های مجاور چسبیده و در دیوار غربی آن هنوز آثار یکی از منازل که به آن متصل بوده دیده می‌شود؛ اما بخش شمالی و غربی به‌صورت آزاد مانده و توسط باغ و زمین کشاورزی و خانه‌های خالی از سکنه احاطه شده است.

مصالح به‌کار رفته در ساخت آتشکده

آتشکده ساسانی یا آتشکده نطنز از مصالحی همچون قلوه سنگ رودخانه‌ای در اندازه‌های بزرگ و نامنظم و ملات گچ و خاک ساخته شده است. در کلاف‌کشی طاق‌ها، الوار چوبی به‌کار رفته و از اندود گچ در پوشش سطح داخلی بنا استفاده شده است. برخی ستون‌ها نیز دارای پوششی خاص از گچ و گل هستند. آثار موریانه حاکی از حمله آن‌ها به الوار‌ها است که با از میان رفتن الوارها، براثر تکان زلزله، متاسفانه گنبد این اثر گران‌بها تخریب شده است. روی لایه‌ نازکی از گچ، آثار رنگ‌آمیزی وجود دارد.

زیر این لایه گچی، اندود کلفتی از کاه‌گل دیده می‌شود و کاه درون اندود را موریانه خورده است. احتمالا این آثار رنگ‌آمیزی متعلق به دوره‌های بعدی بوده‌اند که آتشکده کاربرد اولیه خود را ازدست ‌داده بود. درواقع شاید بتوان گفت، مربوط به زمانی است که مسجد دوره آل‌بویه در نزدیکی آن ساخته شد. نزدیک بودن این مکان و مسجد حاکی از آن است که مسجد در اراضی آتشکده ساخته‌ شده است.

با معماری مسجد جامع نطنز بیشتر آشنا شویم

از سرسرا که وارد شوید دالانی است قدیمی که شما را به داخل حیاط مسجد می‌کشاند. سمت چپ، در ورودی آرامگاه شیخ عبد الصمد اصفهانی نطنز از عرفای قرن هشتم قرار گرفته است. از متولی مسجد اجازه بخواهید که در چوبی و قدیمی این آرامگاه را باز کند. سرتان را بالا بگیرید تا سقف بی‌نظیری تزئین شده از مقرنس‌های سفید را ببینید که بسیار دقیق و تمیز با هارمونی زیبایی و سقف گنبد خانه را پوشش داده‌اند. گنبدخانه از نمای بیرون مخروطی است و هشت ضلع دارد که گاه به اشتباه، گردشگران آن را گنبدخانه مسجد جامع فرض می‌کنند. از نمای بیرونی، کاشی‌های فیروزه‌ای تن گنبد را پوشانده‌اند. داخل گنبدخانه همه با کاشی‌های زرین فام تزیین شده است که امروزه تنها یکی دو عدد از این کاشی‌ها بر دیواره گنبد باقی مانده است. 

در داخل حیاط مسجد چهار ایوانی که در هر دو اشکوب (طبقه) خود پوشیده از گچ است و خوشنویسی‌های زیبایی دور ایوانش دارد و همچنین کاشی‌های فیروزه‌ای، کف ایوان شمالی شما را به 800 سال پیش می‌برد. این مسجد در دوره ایلخانی بنا شده و از سبک مساجد چهار ایوانی فلات مرکزی ایران است. گنبدخانه اصلی دارای شبستان هشت ضلعی است، در قسمت قاعده گنبد، کتیبه‌ای به‌صورت آجر نوشته برجسته، مربوط به دوره دیلمی (آل بویه) وجود دارد که بعدها در دوره صفویه روی کتیبه را با گچ پوشانده و کتیبه را به‌صورت گچبری تزئین کرده‌اند. محراب شبستان دارای کاشی‌کاری‌های نفیسی بوده که در دوره قاجاری توسط یکی از شاهزاده‌های قاجار که از مسجد جامع دیدن می‌کند، به سرقت رفته و در موزه لوور فرانسه در معرض نمایش گذاشته شده است. هرچند هنوز آثار گچبری و طاق‌نمای این محراب باقی مانده‌اند. منبرهای چوبی قاجاری نیز در گوشه مسجد از یاد رفته‌اند و زیبایی گره‌چینی بی‌نظرشان از دید گردشگران پنهان مانده است.

قسمت کف شبستان به صورت تخته فرش است که به علت وجود رشته قناتی که از داخل حیاط مسجد عبور می‌کند، برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پایه‌های اصلی شبستان کانال‌کشی شده و روی آن را با تخته، فرش کرده‌اند. جریان هوا در داخل کانال‌کشی‌ها باعث خشک شدن رطوبت زیر شبستان می‌شود.

قسمت ایوان شمالی را با پوششی از کاشی‌های فیروزه‌ای خواهید دید. در طاق‌نمای ایوان، کتیبه‌ای گچ‌بری از آیات 18 و 19 سوره توبه توسط شیخ حیدر خوشنویس شاگرد یاقوت مستعصمی دوره‌ی ایلخانی به یادگار دیوار مسجد مانده است. کتیبه دیگری که در قسمت پایین‌تری از قسمت هلال ایوان شمالی قرار گرفته، توسط علیرضا امامی اصفهانی از خطاطان برجسته دوره صفویه به رشته تحریر درآمده که به‌صورت خط ثلث سفیدی بر زمینه لاجوردی رنگ نوشته شده است. این کتیبه شامل آیات ۱۰۹ سوره جمعه و آیه ۱۱۴ سوره هود است. مشبک کاری در دیوار ایوان شمالی به زیر مقرنس‌های سفید طاقی کوچک، کوچه‌ی کاه‌گلی پشت مسجد را نشان می‌دهد.

از پلکان‌های شرقی ایوان به طبقه دوم بروید و از بالای آن نمای ساختمان را ببینید. از درب شمالی مسجد که بروید، مستقیم مسیر شمال را که ادامه دهید، آتشکده عصر ساسانی که خود بر بالای تپه‌ای کوچک بنا شده را می‌بینید. پایه‌های طاقی‌های این آتشکده از قبل باقی مانده‌اند و سقف گنبدی آن ریخته است. از قاب ورودی چهار طاقی، می‌توانید منار و مسجد را ببینید. نزدیکی این دو بنا نشان می‌دهد که در دوران‌های تاریخی هر دو مذهب با هم زندگی می‌کرده‌اند که به مرور یکی از آن‌ها خاموش شده است. نزدیکی آتشکده و مسجد از موارد معدودی است که در شهر تاریخی نطنز دیده می‌شود.

این شهر دارای روستاهای خوش آب و هوا و بقعه‌های تاریخی فیروز پوش است که از تپه‌های بلندش نمایان است و هر کدام با تزیینات معماری آراسته و زیبا شده‌اند و گردشگران تاریخ و فرهنگ و معماری را به سوی خود می‌کشاند. قصد سفر به نطنز را دارید؟ هتل قصر جهان نطنز یکی از بهترین هتل‌های این شهر است که می‌توانید در آن اقامت کنید.