خانه طباطبایی ها قصری یادآور معماری بی نظیر ایرانی 

برای ما ساکنان آپارتمان‌های کوچکِ شهرهای بزرگ، باورش سخت است که صد سال پیش در خاک همین کشور و زیرِ همین آسمان، افرادی در چنین قصری از شکوه و ظرافت ایرانی می‌زیسته‌اند و چنین سلیقه‌ای در جزءجزءِ قصر وسیع و شکوهمند به خرج می‌داده‌اند. سلیقه‌ای که با شایستگی، این خانه را ملقب به «عروس خانه‌های ایران» کرده است. خانه طباطبایی در کاشان، در یکی از محله های قدیمی شهر قرار گرفته است. از میان خیل خانه ها ی تاریخی، این بار اما سری به یکی از بدیع ترین خانه های این شهر که نشان دهنده ی شاهکار هنر معماری در گذشته است زده ایم، خانه ای تاریخی در محله ی سلطان امیر احمد کاشان به نام خانه طباطبایی. در این مطلب خان سفررا همراهی کنید:

خانه طباطبایی در کاشان، مساحتی برابر ۴۷۳۰ متر مربع دارد و تاریخ آن به سال ۱۲۵۰ قمری برمی گردد. سبک معماری خاص آن و استفاده از طاق ها، ستون ها، تزیینات زیبا و دلنشین، در کنار گچبری های چشم نواز باعث مشهور شدن آن به عنوان یکی از بهترین مکان های کاشان که ارزش دیدن دارد، شده است. در ابتدای هشتی خانه، ۲۰ پله وجود دارد که باید از انها پایین بروید تا به حیاط خانه برسید، بعد از گذر از این ۲۰ پله وارد حیاط بزرگ  میشوید و چشمتان به جمال حوض‌های وسیع با فواره‌های سنتی، طاق‌های مقرنس بسیار مرتفع و کاملاً موزون، با کاشی‌کاری‌هایی که به نقاشی‌های شاگردانِ صنیع‌الملکِ بزرگ زینت یافته‌اندو پنجره‌های رنگیِ بسیار بزرگ، که نور سپید آفتاب را به رنگ‌های گوناگون در محیط اتاق‌های بزرگ و دل‌بازِ خانه می‌تاباندروشن میشود . گُل‌کاری‌های حیاط و انعکاسِ تمام‌وکمال پخانه در حوضِ بزرگِ روبه‌روی آن (از ویژگی‌های برجستۀ معماری فاخر ایرانی)، جلوه‌ای دیگر از سلیقه‌ای است که معمار خانۀ طباطبایی ها به خرج داده است. خانه به رسم آن موقع در گودیِ زمین ساخته شده و باید برای دیدنِ آن، شش پله پایین رفت و بعد از این شش پله است که ساکنان آپارتمان‌های تنگ، لحظاتی آرزو می‌کنند که کاش می‌توانستند به روزگار ساخت این خانه‌ها بازگردند. همین گودی و بادی که از روی حوض برمی‌خیزد و گرمای خود را به آب می‌دهد، باعث می‌شد در زمان نبودِ هرگونه وسیلۀ تهویه و خنک‌کنندۀ برقی، اهل خانه، در هوای داغ تابستان کاشان، از گرمای هوا کمتر رنج بکشند؛ از دیگر دلایل ساخت خانه های تاریخی کاشان و دیگر شهرهای ایرانی در گودال می‌توان به مستحکم شدن خانه در برابر زلزله، عایق کردن در برابر صداو همین موضوع یعنی قرار گرفتن بنا در داخل خاک باعث می شود که هم آبرسانی راحت تر انجام شود و هم خانه بصورت عایق عمل کند یعنی نه زود سرد می شود و نه گرم که این یکی از ویژگی های منحصر بفرد این خانه تاریخی است. مهم‌تر از همه تامین خاک مورد نیاز برای ساخت خانه اشاره کرد.

و خنک‌کنندۀ مهمِ دیگر، 3 بادگیر این خانه است که نوعی کولر طبیعی ایجاد می‌کرد؛ امکانی که در آن هنگام حتی در اروپا هم برای افراد ثروتمند ناشناخته بود. تابستان‌ها هوای گرم از طریق بادگیرها به سرداب وارد می‌شدند، جایی که این هوا به خاک نمناک و مرطوب برخورد می‌کرد و دمای آن را تا 22 درجه سانتی گراد کاهش می‌دادند. 
علاوه بر این، نکته ی جالبی که در معماری این خانه وجود دارد، حجاب دار بودن آن است به این معنا که به خاطر اعتقادات دینی و اسلامی خانه طوری ساخته شده است که فضای داخلی خانه از بیرون، قابل دیدن نیست. معماری درونگرا و حجاب دار که در معماری ایرانی زیاد به چشم می‌خورد  و در این بنا هم میبینید دو دلیل عمده داشت، ساکنین خانه به راحتی بتوانند در خانه تردد کنند و دیگر آنکه از نظر آنها نمود خانه از بیرون اگر به چشم می‌آمد، دچار چشم‌زخم می‌شد و اصطلاحا نظر می‌خورد.

شاید برایتان جذاب باشد از مالکان این خانه اطلاعات بیشتری داشته باشید، طباطبایی‌ها اهل نطنز و مقیم کاشان بودند و صاحب خانه، تاجری شناخته شده در زمینه فرش بود که این اجناس را در هند و روسیه به فروش می‌رساند. ثروت سرشاری که حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی از این راه به دست آورد او را بر آن داشت که خانه‌ای باشکوه در بافت تاریخی کاشان امروزبسازد. برای این کار بهترین معماران کاشانی را به کار گرفت. ،  معمار این بنا شخصی به نام علی مریمی کاشانی بوده است. این شخص، از معمارهای به نام شهر کاشان است که در قرن سیزدهم زندگی می کرده است و به غیر از این خانه، بناهای معروف زیاد دیگری را هم مثل خانه بروجردی ها و خانه امین الدوله را عهده دار بوده است.

نقاشی و گچ بری خانه طباطبایی زیر نظر شاگردان میرزا ابوالحسن غفاری یا همان صنیع الملک (نقاش درباری قاجار) انجام شد، شاگردانی که به حق شاهکاری تماشایی در معماری ایرانی به وجود آوردند. آن‌ها تلاش کردند نقوش به کار رفته در گچ بری های خانه طباطبایی از فرش ایرانی و نقوش آن همچون گل و مرغ و اسلیمی الهام بگیرد. معماران این خانه را از چند قسمت مجزا که در بسیاری از دیگر خانه های تاریخی ایران نیز می‌توان مشابهش را دید. 40 اتاق، 3 بادگیر، 4 سرداب و 4 حیاط، محیط‌های مختلف این خانه را ایجاد کرده است. پلان خانه طباطبایی ها به شکلی متقارن طراحی شده و زیبایی آن را به اوج خود رسانیده است. یک حیاط با عنوان حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی است، دو حیاط به اندرونی تعلق داشته و حیاط دیگر مختص خدمه بوده است. همچون تمام حیاط های خانه های ایرانی در شهرهای کویری، پر است از درختان انجیر و انار، جالب است بدانید یکی از درختان انجیر این خانه، عمری به قدمت 80 سال دارد. 
از درب اصلی که وارد این خانه شوید باید یک راهرو بگذرید تا به هشتی برسید. حیاطی که با سنگ‌های سفید پوشیده شده این فضا قسمت‌های مختلفی را در دل خود جای داده است که از بین آن‌ها می‌توان به شاه نشین، ایوان آینه، چندین اتاق و حیاط خلوت اشاره کرد. شاه نشین به حق زیباترین بخش این خانه وسیع تاریخی است و در واقع اتاقی هفت دری محسوب می‌شود که پر است از تزئینات نقاشی، آئینه کاری، گچبری، مقرنس بندی و قطاربندی. ایوان آینه در قسمت جلویی تالار شاه نشین قرار گرفته است که سقفی باشکوه دارد. این سقف از فرش کاشان الهام گرفته و در گذشته فرشی درست با همین نقش روی زمین قرار گرفته بود تا تقارنی جذاب پدید آورد. فانوس‌هایی که پسر صاحبخانه (وارد کننده فانوس از عثمانی) از سقف آویزان شده است که همچون ستاره‌ای در آنجا می‌درخشند. اتاق‌های بخش بیرونی به دو بخش اتاق‌های زمستانه و تابستانه تقسیم می‌شدند که اتاق‌های زمستانه (مشهور به اتاق‌های آیینه) با شومینه، نور آفتاب، آیینه های زیاد و سقف کوتاه، گرم می‌شوند و اتاق‌های تابستانه نیز به گونه‌ای ساخته شده‌اند تا نور آفتاب به طور مستقیم بر آن‌ها نتابد.
اندرونی خانه طباطبایی های کاشان، تزئینات ساده‌تری دارد و محل زندگی شخصی ساکنین خانه بوده است. یک قسمت نیز مربوط به خدمه در این خانه وجود داشته که خود شامل حیاط، اتاق، سرداب، مطبخ (آشپزخانه) می‌شده است.