معرفی خانه های تاریخی یزد؛ تجربه قدم زدن در لا به لای بادگیرها

شهر یزد را می‌توان یکی از نمادهای فرهنگی ایران دانست که از اهمیت و ارزش بسیار بالایی برخوردار است. بناها و خانه ‌های تاریخی یزد به دلیل آنکه در بافت کویری قرار گرفته‌اند، به سبک خاصی ساخته شده و از ویژگی‌های خاصی برخوردارند. شهر یزد به دلیل بهره‌مندی از آثار تاریخی و بناهای قدیمی از شهرت خاصی در میان سایر شهرهای ایران برخوردار بوده و لقب عروس کویر ایران به حق برازنده آن است. در ادامه به معرفی و فلسفه کهن خانه های تاریخی یزد خواهیم پرداخت؛ همراه خان سفر باشید.

معرفی خانه های تاریخی یزد

اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان، شهر یزد است که افتخاری برای کشور ما به حساب می‌آید. خانه های تاریخی یزد از قدمت بسیار بالایی برخوردار هستند و هر چه می‌گذرد به ارزش و جایگاه بالاتری دست می‌یابند.

معماری خانه های یزد با توجه به قرار گرفتن در بافت کویری و وجود آب و هوای گرم و خشک در این منطقه به شیوه خاصی انجام می‌شود. تاکنون در حدود ۳۲۳ خانه تاریخی از شهر یزد به ثبت آثار ملی ایران درآمده که ما در این بخش از مقاله شما را با معروف‌ترین خانه های قدیمی یزد که هر کدام از تاریخچه‌ای جذاب برخوردارند، آشنا خواهیم کرد.

1-خانه لاری‌ها

یکی از معروف‌ترین خانه های تاریخی یزد که از آثار ارزشمند دوره قاجاریه به شمار می‌رود را می‌توان خانه لاری‌ها یزد دانست. این خانه در سال ۱۲۸۶ قمری بنا شده و در سال ۱۳۷۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است. مساحت خانه لاری‌ها در حدود ۱۷۰۰ متر بوده و زیربنای آن معادل ۱۲۰۰ متر است.

مالک این خانه تاریخی شخصی به نام حاج محمد ابراهیم لاری، یکی از تجار موفق ایران بود و این خانه برای مدتی به خانقاه تبدیل شد. در حقیقت لاری‌ها تاجرهای شناخته‌شده‌ای بودند که از لار استان فارس به یزد آمدند.

معماری و طراحی خانه لاری‌ها بسیار ویژه بوده و از خصوصیات منحصر به فردی همانند احترام به حریم خصوصی، حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، ارتباط فضاهای مختلف و سایر موارد برخوردار است.

خانه لاری‌ها یزد دارای ۳ حیاط و ۶ باب خانه بوده و از مجموعه‌ ایوان‌ها، تالارها، اتاق‌ها و یک سر در و هشتی تشکیل شده است. در حیاط اصلی این خانه یک حوض و ایوان بلند وجود دارد که جلوه خاصی به این فضا بخشیده است. اتاق‌های این خانه که در مجموع ۲۲ عدد هستند، به سبک کاملا سنتی، آیینه کاری و نقاشی شده‌اند که نماد هنرمندان این دیار را به رخ همه جهانیان خواهد کشید.

یکی از ویژگی‌های جالب و جذاب این خانه تاریخی را می‌توان در چهارفصل بودن آن دانست، زیرا هر ضلع از آن برای فصل خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ضلع شمالی خانه لاری‌ها مختص فصل زمستان بوده و ضلع جنوبی آن که تالار و بادگیر را در خود جای داده است، به فصل تابستان مربوط می‌شود، همچنین در قسمت غربی این خانه بهارخواب واقع شده و قسمت شرقی آن برای فصل پاییز مناسب است.

یک بادگیر بلند و چندین بادگیر کوتاه در قسمت‌های مختلف این خانه تاریخی قرار گرفته‌اند که به خنک کردن محیط کمک بسزایی خواهند کرد.

در حیاط دوم یا میانی خانه لاری‌ها، اتاق‌های سه دری، پنج دری و هفت دری واقع شده‌اند که هر کدام از آن‌ها برای افراد و شرایط خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اتاق‌های سه دری مخصوص کودکان بوده و اتاق‌های پنج دری به اهالی خانه تعلق دارد، همچنین اتاق‌های هفت دری هم برای افراد والا مقام در نظر گرفته شده است.

حیاط سوم این خانه که از دو حیاط دیگر کوچکتر است، مقداری بالاتر از حیاط دوم قرار گرفته و دارای فضای بسیار دنج و باصفایی است.

به نظر می‌رسد این حیاط یک خلوتگاه برای اهالی خانه به شمار می‌رفت، زیرا آرامش وصف‌ناپذیری را در اختیار افراد قرار می‌دهد. در نظر داشته باشید که موزه اسناد تاریخی یزد هم در خانه لاری‌ها وجود دارد، بنابراین می‌توانید علاوه بر تماشای معماری زیبا و سنتی این خانه تاریخی، از موزه اسناد آن هم دیدن کنید.

ساعت بازدید: ۸ صبح الی ۸ شب

آدرس خانه لاری‌ها: خیابان امام خمینی، محله فهادان، جنب عمارت کلاه فرنگی

2-خانه ملک زاده

یکی دیگر از خانه های معروف یزد که هر ساله مسافران و گردشگران بسیاری را به سمت خود می‌کشاند، خانه ملک زاده است. این خانه تاریخی مربوط به دوره قاجاریه بوده و در سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. قدمت این خانه تاریخی چیزی در حدود ۱۵۰ الی ۱۶۰ سال  بوده و بانی آن شخصی به نام حاج محمد صادق عرب است.

خانه باستانی ملک زاده به عنوان یکی از بهترین خانه های تاریخی یزد ، از خشت و گل ساخته شده و حیاط آن پس از گذراندن یک هشتی کوچک پدیدار خواهد شد.

در سه ضلع حیاط این خانه، ساختمان واقع شده و در ضلع شرقی آن برای هماهنگی با سه ضلع دیگر، طاق و طاقچه قرار گرفته است. در قسمت شمالی خانه ملک زاده یک پنج دری زیبا که کاملا گچ‌ کاری و آینه‌کاری شده است، قرار گرفته و در قسمت شرقی آن سه اتاق سه دری وجود دارد.

در حیاط اصلی این خانه و پشت تالار، یک حیاط کوچک قرار دارد که توسط راهروهایی باریک با یکدیگر در ارتباط هستند. توجه داشته باشید که یکی از قسمت‌های خانه ملک زاده یزد به خانه هنر یزد تعلق داشته و شامل کافه، گالری، فروشگاه صنایع دستی و پشت بام می‌شود.

پشت بام خانه هنر یزد یا بام یزد دقیقا روبروی بافت قدیم شهر یزد قرار گرفته است. در زیرزمین این خانه تاریخی یک مطبخ وجود دارد که به دلیل دمای پایین در آن مکان، برای نگهداری آذوقه، کوزه‌های ترشی و سایر موارد بسیار مناسب است. نام دیگر خانه ملک زاده، خانه هنر یزد است.

آدرس خانه ملک زاده: محله فهادان، حوالی زندان اسکندر، جنب مسجد چهل محراب

3-خانه ملک‌ التجار

یکی از خانه‌های قدیمی بسیار زیبا و منحصر به فرد شهر یزد که علاوه بر معماری خاص از سبک بسیار فوق‌العاده‌ای هم بهره گرفته است، خانه ملک‌التجار است.

قدمت این خانه تاریخی در حدود ۱۲۰ سال بوده و مربوط به دوره قاجاریه می‌شود. مساحت خانه ملک‌التجار ۵۴۰ متر است و معماری همه قسمت‌های آن بسیار خاص و زیبا به شمار می‌رود. خانه ملک‌التجار توسط شخصی به نام حاج علی عسگر شیرازی بنا نهاده شد و پادشاه آن زمان یعنی ناصرالدین شاه به دلیل آنکه این شخص یک تاجر موفق در زمینه فرش بود، نام ملک‌التجار را به او اختصاص داد.

حاج علی عسگر شیرازی این خانه تاریخی را در سه قسمت خاص طراحی کرده که هر کدام به افراد خاصی تعلق داشت. یک قسمت از این خانه که دارای اتاق‌های سه دری و پنج دری بود، به مهمان‌ها اختصاص داده شده بود، قسمت دیگر مربوط به اعضای خانواده بود و قسمت سوم هم به خدمه تعلق داشت. خانه تاریخی و معروف ملک‌التجار از ۲۳ اتاق برخوردار بود که سه مورد از آن‌ها بسیار معروف هستند و هر کدام از معماری خاص و طراحی بی‌نظیری برخوردارند.

در سقف یکی از این اتاق‌ها به نام آدم و حوا یک نقاشی بی‌بدیل از فرش به تصویر کشیده شده که توسط یک نقاش شیرازی به‌گونه‌ای ماهرانه و با استفاده از رنگ‌های گیاهی انجام گرفته است. بد نیست بدانید که این نقاشی به دلیل علاقه زیاد ملک‌التجار به فرش کشیده شد و شاید باورکردنی نباشد، اما پس از گذشت این همه سال هنوز هم بسیار زیبا و خیره‌کننده است.

اتاق دوم که نام آینه را به خود اختصاص داده کاملا آینه‌کاری شده و تمام قسمت‌های آن اعم از سقف و دیوار با آینه و گچ تزیین شده است. یکی از زیباترین اتاق‌های این خانه تاریخی، اتاق سوم آن است که توسط آب طلا مزین شده و نام یوسف و زلیخا را به خود اختصاص داده است.

زیبایی‌های هر سه اتاق در نوع خود بی‌نظیر هستند و اصلا نمی‌توان زیبایی آن‌ها را وصف کرد، بنابراین بهتر است خودتان از آن‌ها دیدن کنید. بد نیست بدانید که این خانه تاریخی هم‌اکنون تبدیل به هتل شده است، بنابراین شما می‌توانید در ملک‌التجار، به عنوان یکی از بهترین هتل های یزد برای خود اتاق رزرو کنید.

آدرس خانه ملک‌التجار: خیابان قیام، داخل بازار پنجه علی

4-خانه کلاهدوزها

خانه کلاهدوزها یا موزه آب را می‌توان یکی از خانه‌های منحصر به فرد یزد دانست که به دوران قاجاریه مربوط می‌شود. این خانه تاریخی در سال ۱۲۶۹ هجری شمسی توسط حاج سید علی اکبر کلاهدوز در پنج طبقه ساخته شد. نام موزه آب از وجود دو قنات به نام‌های رحیم آباد و زارچ در زیر این خانه نشات گرفته که هم‌اکنون تنها قنات زارچ در زیر آن جاری است.

هر طبقه از این خانه تاریخی ۷۲۰ متری مربوط به یک جایگاه است، به عنوان مثال، طبقه اول خانه کلاهدوزها محل انشعاب دو قنات رحیم آباد و زارچ بوده و در طبقه دوم آن مواد غذایی نگهداری می‌شود، زیرا این طبقه دمای پایینی دارد.

طبقه سوم این خانه تاریخی را اتاق‌ها و دالان‌هایی که در تابستان مورد استفاده قرار می‌گیرند، تشکیل داده‌اند و طبقه چهارم آن محل قرارگیری اتاق‌های پنج دری، تالار، اتاق ارسی و آشپزخانه است، همچنین در طبقه پنجم این بنای تاریخی، پشت بام قرار دارد که توسط چاه امکان جابجایی آب را برای افرادی که در طبقه همکف قرار دارند، فراهم می‌کند.

بد نیست بدانید که به طبقه پنجم خانه کلاهدوزها، چاه خانه هم گفته می‌شود. اگر مجموعه آب خانه کلاهدوزها را کنار بگذاریم، باز هم این خانه از نظر سبک معماری بسیار زیبا، گچ‌کاری‌ها و آینه‌کاری‌های خاص، یکی از خانه‌ های معروف یزد به شمار می‌رود. زیباترین و خاص‌ترین قسمت خانه تاریخی کلاهدوزها را می‌توان تالار آینه آن به حساب آورد.

ساعت بازدید: ۸ صبح الی ۷ غروب

آدرس خانه کلاهدوزها: میدان امیرچخماق، ابتدای خیابان قیام

5-خانه گلشن

خانه گلشن را می‌توان در زمره یکی از بهترین خانه‌ های تاریخی یزد قرار دارد که توسط حاج علی اکبر محله تلی معروف به مروج ساخته شده است.

این شخص خانه گلشن را در اختیار دختر خود یعنی بی‌بی فاطمه و همسرش به نام حاج حسین گلشن قرار دارد و از آن پس به خانه گلشن معروف شد. قدمت این خانه تاریخی در حدود ۱۲۰ سال بوده و کاملا از خشت ساخته شده است. خانه گلشن از سه قسمت اندرونی، بیرونی و نارنجستان تشکیل شده و مجموعا دارای ۴۲ اتاق است.

تمام اتاق‌های این خانه تاریخی دارای ایوان بوده و در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند. معماری و طراحی این بنای قدیمی بسیار منحصر به فرد و زیبا است، طوری که چشم همه را به خود خیره می‌کند. وجود یک حوض نسبتا بزرگ در میان حیاط و تخت‌های چوبی سنتی برای نشستن، خبر از یک آرامش درونی و یک حس ناب می‌دهد که حتما باید آن را تجربه کرد.

تمام ویژگی‌های یک خانه قدیمی و سنتی اعم از تالار، بادگیر، سه دری، پنج دری، زیرزمین و نارنجستان در خانه گلشن قرار گرفته است. در سال ۱۳۷۵ یک دیگ مسی پر از سکه‌های طلا که در این خانه دفن شده و متعلق به همسر مرحوم مروج بود، پیدا شد و به سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد.

خانه گلشن هم‌اکنون به هتل لاله یزد تبدیل شده که می‌تواند تجربه یک سفر متفاوت به یزد را برای شما رقم بزند. شما می‌توانید برای رزرو هتل های یزد از طریق سایت جاباما اقدام کنید.

آدرس خانه گلشن: خیابان دهم فروردین، محله تل

6-خانه آقازاده ابرکوه

شاید بارها به تصویر پشت اسکناس ۲۰۰۰ تومانی نگاه کرده باشید، اما ندانید که این عکس متعلق به بادگیرهای دو طبقه خانه آقازاده ابرکوه یزد است. در حقیقت، زیباترین بادگیرهای دو طبقه ایران، مربوط به این خانه تاریخی بوده که بسیار معروف هستند. مالک خانه آقازاده شخصی به نام سید حسین ابرقویی که یکی از ثروتمندان ابرکوه است، بوده و مساحت آن در حدود ۸۲۰ متر مربع است. این بنای تاریخی بزرگ از ۴ خانه سنتی تشکیل شده که از طریق پشت بام‌ها به هم مرتبط شده‌اند.

خانه آقازاده در سال ۱۳۷۵ به عنوان یک اثر ملی در ایران به ثبت رسیده و هم‌اکنون به یک هتل ۳ ستاره محبوب تبدیل شده و مجهز به امکاناتی همانند کافی شاپ، رستوران، قسمت اندرونی و بیرونی است. همان‌طور که گفته شد، ویژگی بارز و خاص خانه آقازاده ابرکوه که آن را از سایر خانه‌های تاریخی یزد متمایز کرده است، وجود بادگیر دو طبقه ۱۸ متری و زیبای آن محسوب می‌شود.

ساعت بازدید: ۸ صبح الی ۱۰ شب

آدرس خانه آقازاده ابرکوه: یزد، شهرستان ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کوچه شهید باهنر نوزدهم

7-خانه مرتاض

خانه مرتاض یزد مربوط به دوره قاجار بوده و بانی آن علی شیرازی؛ جد بزرگ مرتاض‌ها است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در سال ۱۳۷۴ از جانب خانواده مرتاض به دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد اهدا شد.

قدمت این خانه در حدود ۱۵۰ سال بوده و نام مرتاض از لقب نسل‌های بعدی علی شیرازی نشات گرفته است. خانه مرتاض یزد از دو بخش اصلی با حیاط و ورودی جداگانه تشکیل شده که افراد پس از عبور سردر، هشتی و راهرو وارد حیاط می‌شوند. مشخصه اصلی حیاط بزرگ وجود یک ایوان و بادگیر داخل آن بوده و ویژگی شاخص حیاط کوچک، پنج دری آن است.

آدرس خانه مرتاض: خیابان ایران‌شهر، کوچه گلچینان، به طرف لرد باجوردی و کوچه مرتاضیون

8-خانه شکوهی

خانه شکوهی را می‌توان در زمره یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد به حساب آورد که دارای قدمتی ۱۱۰ ساله است. این خانه توسط مرحوم وزیری که موسس کتابخانه وزیری یزد بود، ساخته شد، اما پس از گذشت چند مدت این خانه تاریخی به کاظم شکوهی انتقال و نام آن به خانه شکوهی تغییر پیدا کرد.

این عمارت مربوط به دوران قاجاریه بوده و از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. خانه شکوهی یزد دارای چهار حیاط و پنج دری بزرگ مهمانی بوده که در یکی از حیاط‌های آن یک حوض بزرگ قرار گرفته است و وجود باغچه‌های زیبا در کنار آن، جذابیت خاصی به حیاط بخشیده‌اند.

نورپردازی این خانه تاریخی علی‌الخصوص به هنگام شب بسیار زیبا بوده و فضای آن پس از مرمت‌هایی که اخیرا انجام گرفته، دل‌نشین‌تر شده است.

خانه شکوهی در سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی یزد مالک آن است. هر ساله مسافران و گردشگران بسیاری به دلیل معماری خاص خانه شکوهی از آن بازدید می‌کنند.

آدرس خانه شکوهی: خیابان مسجد جامع، جنب مسجد جامع کبیر یزد

9-خانه حاج کاظم رسولیان

پایه‌گذار این خانه تاریخی مرحوم حاج میرزا کاظم رسولیان بوده که توسط استاد محمد حسن محمد رحیم ساخته شده است.

خانه رسولیان در سال ۱۲۸۳ هجری شمسی و در دوران قاجار بنا نهاده شد. این خانه تاریخی از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل شده که قسمت بیرونی آن شامل حوض، تالار، بادگیر، زیرزمین، اتاق ارسی و بخش اندرونی شامل اتاق‌های سه دری، پنج دری، تالار، بادگیر، کلاه فرنگی، ارسی و حیاط می‌شود. خانه تاریخی رسولیان توسط وراث این مرحوم به دانشکده هنر و معماری یزد وقف شد و هم‌اکنون در اختیار این مرکز قرار دارد.

بد نیست بدانید که این خانه تاریخی در سال ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آدرس خانه حاج کاظم رسولیان: خیابان امام خمینی، محله سهل بن علی

10-خانه اخوان سیگاری

یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد که ساخت آن، هم در دوران قاجار و هم پهلوی ادامه داشت، خانه اخوان سیگاری است. این خانه قدیمی از تاریخ ۱۳۰۰ به مدت ۲۰ سال به عنوان یکی از مدارس مهم یزد به نام مدرسه تدین شناخته می‌شد.

معماری این خانه تاریخی بسیار زیبا بوده و دارای چهار حیاط به نام‌های اندرونی، بیرونی، کار و خدمه است. نام این خانه چند وقت پیش به نام خانه تراب تغییر پیدا کرد. خانه اخوان سیگاری در سال ۱۳۷۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است. در سفر خود به یزد حتما از خانه اخوان سیگاری دیدن کنید.

آدرس خانه اخوان سیگاری: خیابان امام خمینی، روبروی شاهزاده فضل، کوچه بیست و یکم

سایر خانه های تاریخی یزد

خانه‌ های تاریخی یزد بسیار متنوع هستند و ما در این مقاله به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره کردیم، اما باز هم خانه های تاریخی بسیاری در این شهر زیبا وجود دارند.

خانه افضلی اردکان، خانه مجدالعلما اردکان، خانه سالار میبد، خانه وحشی بافقی، عمارت خانه پدری، خانه خالو میرزا عقدا، خانه فرخی یزدی، خانه ریسمانیان، خانه تهرانی‌ها، خانه امام حسینی یزد، خانه قجری سلیمی، خانه اولیا، خانه دکتر حجت، خانه مبشر مقدم، خانه شفیع‌پور، خانه رفیعیان، خانه ادیب‌الممالک، خانه مشروطه، خانه طیبی، خانه محمودی، خانه اربابی، خانه رزاقیان، خانه عرب زاده، خانه مشق علی امین، خانه دکتر صالحی خاتم، خانه ابوالقاسم زرگان، خانه رشتیان، خانه مودت، خانه فاتح‌ها، خانه دکتر امامی اردکان، خانه سلامت اردکان، خانه محمد آقا ابویی مهریزی و خانه نواب وکیل، بخشی دیگر از خانه های تاریخی یزد به شمار می‌روند که هر کدام در نوع خود بی‌نظیر و ارزشمند هستند.

سخن پایانی

خانه های تاریخی یزد بسیار متنوع بوده و نماد فرهنگ این شهر باستانی محسوب می‌شوند. معماری و طراحی این خانه‌های قدیمی واقعا حیرت‌انگیز بوده و جلوه خاصی به شهر تاریخی یزد می‌بخشند. در این مقاله به معرفی ۱۰ مورد از مهم‌ترین خانه های تاریخی یزد پرداختیم، اما معرفی تمام آن‌ها در این مقاله امکان‌پذیر نیست. شما می‌توانید برایاجاره اقامتگاه در این شهر تاریخی از سایت خان سفر اقدام کنید.