لباس بلوچی میراث دار سنت سیستان قدیم

سیستان و بلوچستان از آن مناطق خارق‌العاده ایران است که راز و رمزهای فراوانی درباره آن وجود دارد. برای مثال هنر. مقوله هنر در این سرزمین بسیار تأمل‌برانگیز است. برای اینکه این حرف تأیید شود باید به کار دست زنان بلوچ و لباس بلوچی زنانه فکر کنید. هنری که با دستان زنان بلوچی، نخ و ابریشم پیوند دارد و البته مثل بسیاری از هنرهای سنتیِ دستی، مهجور باقی نمانده و درآمد خوبی برای مردمان این خطه به همراه داشته است. از این خوشحال‌کننده‌تر، میزان علاقه زنان بلوچی به استفاده این لباس‌ها به عنوان لباس‌های رسمی و روزمره است. آنها لباس سنتی منطقه خود را نه تنها فراموش نکرده‌اند بلکه با دوخت آن در سال، مبلغ قابل‌توجهی درآمد هم کسب می‌کنند. طرح‌های این لباس‌ها برای زنانی که عموما نه تحصیلات آکادمیک هنری دارند و نه واحدهای طراحی دوخت و پارچه را گذرانده‌اند، بسیار شگفت‌انگیز و ستودنی است. این همه هنر و سلیقه نشان از اصالت و ریشه‌ای عمیق دارد که طرح‌های زیبا را از گذشته‌های خیلی دور تا عصر کنونی با همه تغییرات و پیشرفت‌هایش حفظ کرده است. مردمان بلوچ هیچ‌گاه تحت تأثیر انواع دیگری از پوشش قرار نگرفته‌اند و همواره در حفظ این سبک از لباس کوشش کرده‌اند. اگر با تور چابهار به این سرزمین زیبا سفر می‌کنید پیشنهاد می‌کنیم بازدید از بازارهای صنایع دستی سوزن دوزی و لباس محلی چابهار را از دست ندهید. اما اجازه بدهید درباره لباس بلوچ بیشتر برایتان بگوییم.
میل و علاقه زنان بلوچی به لباس سنتی خود چگونه است؟
شاید برایتان جالب باشد که بدانید، زنان بلوچ با وجود اینکه در منطقه‌ای پردرآمد و مرفه از کشور زندگی نمی‌کنند اما با این وجود به خرید لباس اهمیت زیادی می‌دهند و دوست دارند که در اعیاد و مراسم مختلف، لباس‌های متنوع سنتی خود را در رنگ‌های مختلف بر تن کنند. رنگ لباس بلوچی هم از جمله نکاتی است که درباره آن جلب‌توجه زیادی می‌کند. رنگ‌های شاد و زیبای سرخ، بنفش و... ، جلوه دوچندانی به لباس بلوچی مجلسی می‌دهد. البته گران بودن لباس‌های سنتی بلوچی تا حدی از نظر اقتصادی به مردم این ناحیه فشار می‌آورد ولی اصالت در این زمینه آن‌قدر مهم است که با این وجود، خانواده‌ها در خرید لباس کوتاهی نمی‌کنند. قیمت لباس‌های بلوچی از لباس‌های بلوچی ساده تا لباس بلوچی عروس و...، از ۱۰۰ هزار تومان تا چند میلیون تومان برآورد می‌شود. اگر زنی در این نوع دوخت ماهر باشد و بازار خوبی برای فروش لباس‌های دست‌دوز خود پیدا کند به راحتی می‌تواند درآمدی بالا از خیاطی لباس بلوچی به دست آورد. بسیاری از لباس‌ها و هنرهای سنتی ایرانی به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شده‌اند ولی این موضوع درباره لباس زنان بلوچی و مردانشان مصداق ندارد.

لباس بلوچی چه ویژگی‌هایی دارد؟
شهرهای مختلف بلوچستان هر یک دارای ظرافت‌هایی مخصوص و سبکی خاص درطرح پارچه و مدل دوخت هستند. کسانی که به دوخت این خطه آشنایی داشته باشند سریعا با یک نگاه متوجه تفاوت‌ها خواهند شد اما زمانی که سررشته چندانی در این زمینه نداشته باشید، دقیقا متوجه تنوع ظرافت‌های لباس بلوچی زنانه یا مردانه نواحی مختلف نخواهید شد. لباس بلوچی نماینده هویت، فرهنگ و بخشی از تاریخ بلوچ‌ها است و حفظ شدن آن مدیون اصرار مردمان عزیز این خطه برای استفاده از این پوشش است. 
لباس بلوچی زنانه شامل موارد زیر است:
•    پاجامگ (نوعی شلوار گشاد و چین‌دار)؛
•    تکو (چارقد)؛
•    سریگ (روسری بزرگ‌تر از چارقد)؛
•    سربند.

زنان بلوچی به پوشش خود اهمیت زیادی می‌دهند و در انتخاب رنگ‌ها هم بسیار خوش‌سلیقه هستند. استفاده از زیورآلات هم در میان آنها بسیار رایج است. مثلا زیورآلاتی مانند: گوشواره، سینه‌ریز و دست بندو...همیشه در طراحی لباس‌های زنان بلوچی دیده می‌شود.
لباس بلوچی مردانه شامل موارد زیر است:
•    پاک (عمامه)؛
•    کلاه سوپی(عرق‌چین)؛
•    پاجامگ؛
•    سرین‌بند (کمربندی برای شلوار)؛
•    کوش (کفش چرمی)؛
در گذشته‌ها، بسیاری از افراد درباری از لباس‌های بلوچی در مراسم مختلف استفاده می‌کردند و البته هزینه گزافی هم بابت طرح‌های ظریف و دوخت هنرمندانه لباس‌ها می‌پرداختند. در حال حاضر هم برخی از طراحان معروف ایرانی در حوزه تخصصی لباس بلوچی فعال هستند و به موفقیت‌های گسترده‌ای در سطح ملی و بین‌المللی دست پیدا کرده‌اند. در هر حال، گسترش و حفظ لباس بلوچی نیازمند حمایت‌های گسترده است. 
ریشه‌های لباس بلوچی زنانه و مردانه چیست؟
هنر سوزن‌دوزی از گذشته‌های دور در سیستان و بلوچستان رایج بوده است اما تاریخ دقیقی برای شروع این هنر مشخص نشده است. لازم به ذکر است که در آثاری مانند کوزه‌ها و ظرف‌هایی که از هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد کشف شده است، نقوشی مشابه نقش‌های موجود در لباس‌های بلوچی دیده می‌شود. برخی از مورخان معتقدند که قدمت سوزن‌دوزی به سال‌های بسیار قبل بازمی‌گردد، زیرا نقوش به کار گرفته‌شده در طرح‌های این نوع دوخت، در سنگ‌نگاره‌های پیش از تاریخ هم دیده می‌شود. در هر حال مشخص است که اصالت طرح‌ها و دوخت این لباس‌ها، آن‌قدر زیاد بوده است که در هیچ دوره و عصری مردمان بلوچ حاضر به ترک آن نشده‌اند و همچنان با علاقه بسیار زیاد، اقدام به حفظ هنر و اصالت خود کرده‌اند.

چالش‌های بازار دوخت و دوز لباس بلوچی چیست؟

هر کسی که قدر کار هنرهای دستی را بداند و با طرح‌ها و رنگ‌های ناب لباس بلوچی زنانه و مردانه آشنا شود، قطعا به تحسین آنها خواهد پرداخت. دوخت ظریف، سوزن‌دوزی ماهرانه و بهتر است بگوییم عاشقانه زنان بلوچی روی پارچه‌های رنگارنگ که این همه سال، اصالت لباس مردمان این خطه را حفظ کرده است، ظرفیت شگفت‌انگیزی برای حضور در بازارهای بین‌المللی، نمایشگاه‌های مُد و لباس و به طور کلی معرفی به جهان دارد. اما به نظر می‌رسد که سازمان میراث فرهنگی و سایر مسئولان فعال در حوزه فرهنگ و هنر، علاقه چندانی به پیگیری استفاده از این ظرفیت‌ها ندارند. اگر توجه و مدیریتی در این زمینه وجود داشت، رقبای سرسخت پاکستانی و ... با دوخت لباس‌های مشابه لباس بلوچی به صورت ماشینی، عرصه را برای تولیدکنندگان داخلی که کار دست انجام می‌دهند، تنگ و محدود نمی‌کرد. با وجود لباس‌هایی با طرحی مشابه که با ماشین دوخته شده و در نتیجه ارزان‌تر هستند، بازار کار هم‌وطنان بلوچ به هم می‌خورد. 
این هنر آن‌قدر زیبا و قابل احترام است که به راحتی می‌توان با حمایت و تبلیغات مناسب، آن را در سطوح جهانی به شهرت رساند. دریغ و صد دریغ که این ظرفیت‌های بکر در سیستان و بلوچستان در موارد مختلف نادیده گرفته می‌شود.