احتمالا اصطلاح منطقه آزاد تجاری به گوشتان خورده است. اما شاید دقیقا نمی‌دانید که منظور از این عبارت چیست. مناطق آزاد تجاری، مناطقی هستند که در نقاط بندری یا غیربندری کشورها برای انجام امور و فعالیت‌های تجاری در نظر گرفته می‌شوند و از قوانین مخصوص به خود برای انجام فرایندهای تجاری بهره می‌برند. این مناطق مشمول برخی از قوانین خاص گمرکی و... نیستند و از آنها حفاظت و حراست ویژه به عمل می‌آيد. از آنجا که شرایط ویژه‌ای که برای مناطق آزاد در نظر گرفته می‌شود، شرایطی خاص است و مزایای بیشتری برای تجارت فراهم می‌کند، رونق کسب و کار تجاری در این نواحی زیاد است. ایران هم دارای هفت منطقه آزاد تجاری است. اما اجازه بدهید که درباره تاریخچه شکل‌گیری این مناطق و نمونه‌های آن در ایران برایتان بیشتر بگوییم:
تاریخچه مناطق آزاد تجاری چیست؟

بعد از اینکه جنگ جهانی دوم به پایان رسید، بسیاری از کشورها از نظر اقتصادی در وضعیت بحرانی به سر می‌بردند. برای خروج از بحران‌های اقتصادی نیاز به استفاده از راهبردهایی خاص وجود داشت و یکی از بهترین راه‌کارهای استراتژیک در این زمینه، توسعه صادرات بود. از همین رو، سازمان‌هایی مانند توسعه صنعتی ملل متحد به کشورها پیشنهاداتی مبنی بر توسعه صادرات ارائه کردند که در دل آنها ایجاد و راه‌اندازی منطقه آزاد هم وجود داشت. وجود چنین مناطقی در هر کشور می‌تواند باعث جذب شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در آن مکان‌ها شود. راه‌اندازی مناطق آزاد تجاری در جهان و بنادر مختلف آن باعث شد تا بعد از جنگ جهانی، اوضاع کشورها تا حد زیادی از نظر اقتصادی بهبود پیدا کند. اما چرا؟ مزایای راه‌اندازی منطقه آزاد چیست؟ وجود مناطق آزاد با در نظر گرفتن شرایطی ویژه از جمله: 
•    عدم وجود سلسله‌مراتب و تشریفات اداری؛
•    معافیت مالیاتی؛
•    آسان بودن فرایند صادرات و واردات؛
•    جذب سرمایه‌گذاری خارجی؛
•    بخشودگی سود و عوارض گمرکی.

باعث می‌شود تا کار تجارت به ویژه در ابعاد بین‌المللی ساده‌تر پیگیری شود. این سهولت و در نظر گرفتن شرایط خاص تجارت، مزایای زیادی به همراه دارد. مثلا:
•    گسترش همکاری‌های تجاری در ابعاد بین‌المللی؛
•    کسب درآمدهای ارزی؛
•    ایجاد رشد و رونق در مناطقی که شرایط تجارت بین‌المللی دارند اما دچار محرومیت‌های اقتصادی هستند؛
•    ایجاد فرصت‌های شغلی متنوع؛
•    و... .

در منطقه آزاد تجاری می‌توان بدون پرداخت عوارض گمرکی، کالاهای مختلفی را به صورت وارداتی به کشور آورد یا کالاهایی را بدون قوانین دست و پاگیر پرداخت گمرک و عوارض به کشورهای دیگر صادر کرد. ضمن اینکه بعد از وارد کردن برخی از کالاها می‌توان، آنها را برای مدتی مشخص در انبارهای منطقه نگهداری و مجددا به نقاطی دیگر صادر کرد. کسانی که طرح راه‌اندازی منطقه آزاد را مطرح و از آن حمایت می‌کردند، بر این اعتقاد بودند که تجارت آزاد بین‌المللی بازی سودآوری است که برای همه کشورها رفاه به همراه می‌آورد. مثلا آدام اسمیت که پدر علم اقتصاد مدرن عنوان می‌شود، همیشه می‌گفت: «کشورها با تولید کالاهایی که در تولید آن تخصص دارند و دریافت کالاهایی که در تولید آن تخصص ندارند، به ایجاد نوعی ثبات و تعادل تجاری و اقتصادی در جهان کمک می‌کنند و این امور به کمک روش‌هایی چون راه‌اندازی منطقه آزاد تجاری میسر می‌شود». البته تجارت آزاد به توزیع ثروت و درآمد در جهان کمک می‌کند ولی به زیرساخت‌های مختلفی در هر کشور هم نیازمند است. 

امکانات لازم برای منطقه آزاد تجاری چیست؟
برای راه‌اندازی منطقه آزاد تجاری که عموما در شهرهای بندری راه‌اندازی می‌شوند نیاز به اسکله‌هایی برای بارگیری کشتی‌های سنگین، راه‌اندازی فرودگاه‌ها و ترمینال‌های مناسب، ارائه مجوز به هواپیماهای مسافربری که از خارج از کشور وارد می‌شوند، ایجاد انبارها در منطقه آزاد و تجهیزات رفاهی و خدماتی مختلفی مانند: بیمارستان، فروشگاه و... وجود دارد. در ایران هم مناطق آزاد تجاری مختلفی مشغول به فعالیت هستند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
•    منطقه آزاد کیش:
از دیرباز جزیره کیش مکانی برای مراودات تجاری میان ایران، هند و سایر کشورها بوده است. برای مثال، صید مروارید در این جزیره رواج داشته و همچنان هم به آن پرداخته می‌شود. در گذشته تجارت در این جزیره بیشتر در حوزه مروارید صورت می‌گرفته است. اما امروز تجارت در این منطقه آزاد در زمینه‌های مختلفی چون: پوشاک، مواد غذایی، صنایع برقی و الکتریکی، مواد شیمیایی و .... پیگیری می‌شود.
•    منطقه آزاد قشم:
قشم بزرگ‌ترین جزیره ایران و بسیار تاریخی است. قدمت این جزیره به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. قشم هم از گذشته‌ها تا کنون در تجارت بین‌المللی از ارزش خاصی برخوردار بوده است. از جمله اموری که در منطقه آزاد قشم صورت می‌گیرد، باید به مواردی نظیر: ایجاد صنایع تولیدی صادراتی، سوخت‌رسانی به شناورها و کشتی‌های خلیج فارس، انتقال دانش فنی به منطقه و... اشاره کرد. 
•    منطقه آزاد ارس:
منطقه آزاد ارس هم در نقطه صفر مرزی و در همسایگی با ارمنستان و آذربایجان راه‌اندازی شده است. در این منطقه هم فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری بسیار متنوعی صورت می‌گیرد.
•    منطقه آزاد چابهار:
دریای عمان یکی از مهم‌ترین آب‌های جهان است و ایران هم از طریق منطقه آزاد چابهار با بنادر مختلف تجاری جهان در ارتباط قرار می‌گیرد.
•    منطقه آزاد اروند:
دسترسی منطقه اروند به بصره عراق و سپس مدیترانه، آن را به منطقه‌ای ارزشمند برای مراودات تجاری بدل می‌کند.
•    منطقه آزاد انزلی:
کشورهای حاشیه دریای خزر هم با فروپاشی شوروی سابق از اهمیت زیادی برای تجارت برخوردار شدند. در نتیجه وجود منطقه‌ای آزاد برای برقراری ارتباط با کشورهایی که ظرفیت بالایی برای واردات و صادرات دارند در انزلی بسیار مفید بود. این منطقه هم از نظر تجاری و جغرافیایی بسیار مهم است.
•    منطقه آزاد ماکو:
شهرستان ماکو هم در شمال غربی ایران قرار گرفته است و با ترکیه و آذربایجان در ارتباط است. این منطقه هم برای جذب گردشگران خارجی به داخل ایران بسیار مؤثر و استراتژیک است.
در آخر:
مناطق آزاد ظرفیت‌های بی‌نظیری برای رشد تجارت و گردشگری در هر شهر و بندری فراهم می‌کنند. اما لازمه بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها، ایجاد زیرساخت‌هایی است که به مدیریت صحیح مناطق آزاد کمک می‌کنند و رشد و شکوفایی را در شهرها و بنادر فراهم می‌سازند. اگر حمایت‌های دولتی کافی در این مناطق وجود نداشته باشد، آزاد بودن منطقه تجاری نمی‌تواند باعث رشد و رفع محرومیت مناطق مختلف شود. مدیریت و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از مناطق آزاد تجاری اهمیت فراوانی در اثرگذاری آنها دارد.