جشن سده یکی از آیین های باستانی ایران زمین است که سالهاست گرامی داشته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با جشن سده این مطلب را بخوانید

ایرانیان باستان، جشن‌های متعددی در طول سال برگزار می‌کرده‌اند. این جشن‌ها فقط راهی برای شادی و سرخوشی نبوده‌اند بلکه پشت هر یک، فلسفه‌ای عمیق و دقیق وجود داشته که هدفی مهم را پیگیری می‌کرده است. در روز دهم بهمن‌ماه هر سال هم جشنی موسوم به «جشن سده» برگزار می‌شده و هنوز هم در برخی نقاط ایران، سده، جشن گرفته می‌شود. جشن سده، روز کشف آتش از سوی بشر است. آتش گرم و پرنور همیشه از سوی ایرانیان مورد توجه و احترام بوده است. آتش که مظهر گرما و نور در زندگی است، ابزاری برای مبارزه با اهریمن و تاریکی‌ها شناخته می‌شده است. به همین خاطر در روز دهم بهمن‌ماه هر سال، مردم با روشن کردن آتش بر بام‌ها یا کوهستان‌ها، گرمی و شکوه آن را در برابر سردی و نفوذ اهریمن جشن می‌گرفته‌اند. با ما همراه باشید تا از سده بیشتر برایتان بگوییم

ریشه و دلیل برگزاری جشن سده چیست؟

جشن سده یکی از جشن های ایران باستان است که آن را می‌توان از نقطه‌ نظرات متعددی بررسی کرد. در واقع هم از بُعد تاریخی، هم از ابعاد دیگری چون دینی و اساطیری و... می‌توان به جشن سده نگاه کرد. اگر می‌خواهید درک درستی از همه چیز درباره جشن سده داشته باشید باید ببینید که در شاهنامه، کتُب تاریخی و از لحاظ دینی و...، درباره آن چه چیزهایی گفته می‌شود. برخی آثار تاریخی برای جشن گرفتن سده، دلیل جالبی ارائه کرده‌اند. آنها معتقد هستند که در دهم بهمن‌ ماه بوده که شمار انسان‌های روی کره زمین به ۱۰۰ عدد رسیده است. برخی دیگر مدعی هستند که جشن سده به خاطر رسیدن صدمین روز زمستان است. در گذشته بر این باور بوده‌اند که از ابتدای فصل سرما و زمستانی شدن آب و هوا (اول آبان‌ماه) تا دهم بهمن‌ماه صد روز و از دهم بهمن‌ماه تا نوروز و اول بهار هم صد روز بوده است. البته تا بهار ۵۰ شب و روز باقی می‌ماند که به دلیل کشف آتش، شب‌ها هم مانند روز، گرم و روشن بوده‌اند. پس آنها هم به عنوان روز شمرده می‌شده‌اند. در نتیجه دهم بهمن‌ماه را با نام سده جشن می‌گرفته‌اند.

تا اینجا ریشه تاریخی جشن سده به نوعی با عدد ۱۰۰ در ارتباط بود اما برخی از کارشناسان هم معتقد هستند که جشن سده، هیچ ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. آنها معتقد هستند که واژه «سَدَه» در زبان اوستایی به معنای طلوع کردن و برآمدن است و ارتباطی میان واژه سد که شکل عربی‌ آن «صد» است با «سده» که شکل عربی آن «سذق» است، وجود ندارد. روایت‌های تاریخی مختلفی از ریشه جشن سده وجود دارد که هر یک در نوع خود، اطلاعات خوبی از گذشته‌ها را در اختیار ما قرار می‌دهند.

آداب و رسوم جشن سده

آتش افروزی را می‌توان از مهم‌ترین آیین جشن سده دانست تا جایی که شکوه و شهرتش را وابسته به آن می‌دانند. در قدیم چون این روز فرا می‌رسید، در پایان روز دهم آبان ماه و شب یازدهم، هر یک از مردم به تهیه هیزم مشغول می‌شدند و سپس آن را آتش می‌زدند. در رو به روی آتشی که در حضور پادشاه برپا می‌کردند، شعرا قصائدی را که در توصیف پادشاه سروده بودند را با صدای بلند و رسا می‌خواندند و مردم هم همراه با آن‌ها به شادی می‌پرداختند و از روی آتش می‌پریدند تا نشاط خود را آشکار سازند. اما امروزه از مدت‌ها قبل از 10 بهمن ماه بساط جشن سده مهیا می‌شود. با جمع شدن هیزم‌ها، توسط مشعل‌ها آتش زده می‌شوند. البته به همین سادگی‌ها هم نیست، آتش بین زردتشتیان بسیار مقدس است. به طوری که موبدان جلوتر از جوانان با مشعلی که به دست دارند، حرکت می‌کنند. آن‌ها سه بار دور، دور هیزم می‌زنند و جوانان هم با مشعل‌هایی که بر دستشان است، هیزم را آش می‌زنند و سپس به رقص و شادی می‌پردازند. در ادامه جشن، شعر جشن سده در شاهنامه خوانده می‌شود که باید در آن لحظه سکوت باشد. پایان جشن سده، وقتی آتش خاموش شد، کشاورزان خاکسترهای آتش را بر می‌دارند و با خود می برند تا بر روی زمین‌هایشان بریزند. اینگونه اعتقاد دارند که با این کار، خیر و برکت به زمین هایشان بر می‌گردد. البته این باوری است که از زمان‌های قدیم بوده و تا به الان هم باقی است.

فردوسی و تاریخ درباره جشن سده چه می‌گویند؟

فردوسی در شاهنامه، علت جشن سده را پدید آمدن آتش از سوی هوشنگ، پادشاهی پیشدادی (نامی از سلسله پادشاهان ایرانی در شاهنامه است)، می‌داند. در شاهنامه آمده که روزی هوشنگ در کوه‌ها مشغول گشت و گذار بوده است که ناگاه ماری می‌بیند و برای کشتن آن سنگی را به سمت آن پرتاب می‌کند. برخورد سنگ با مار و سنگ‌های دیگر کوه موجب جرقه زدن آتش و کشف آن می‌شود. با مروری بر تاریخ می‌توان دریافت که هم مردم عادی و هم پادشاهان و سلاطین، جشن سده را گرامی‌ و محترم می‌دانسته و آن را جشن می‌گرفته‌اند. اگر چه زرتشتیان به آتش احترام می‌گذارند و آن را مقدس می‌دانند اما با جستجو در منابع تاریخی مختلف می‌توان دریافت که جشن سده، ریشه‌های دینی و مذهبی ندارد و بیشتر آئین و مراسمی ملی است که ایرانیان و آریایی‌ها در شکل‌گیری و توسعه آن نقش داشته‌اند و نگاهی دینی روی آن سایه ندارد. جشن سده به کشورهای دیگری نظیر تاجیکستان هم برگزار می‌شود و به طور رسمی به آن پرداخته شده و مورد تجلیل قرار می‌گیرد. تاجیکستانی‌ها به برگزاری جشن سده اعتقاد شدیدی دارند و در پی توسعه و رواج آن نیز هستند و اقداماتی در این زمینه صورت داده‌اند.

جشن سده در کدام شهرهای ایران برگزار می‌ شود؟

شیوه اجرا و برپایی جشن سده به این صورت است که همه مردم شهر یا روستا دور هم جمع می‌شوند و با ایجاد آتشی بزرگ در کنار هم و با همکاری هم، به جشن و گرامی‌داشت این روز مشغول می‌شوند. هنوز هم در مناطق مختلف ایران از جمله: تهران، کرج، یزد، میبد، کرمان، اردکان، اهواز، شیراز، اصفهان و حتی در نقاطی از اروپا، آمریکا و استرالیا هم ایرانیان دور هم جمع می‌شوند و با درست کردن آتشی بزرگ به نیایش می‌پردازند و سرودهایی می‌خوانند و پای‌کوبی می‌کنند. از میان شهرهای مختلف در کرمان، برگزاری جشن سده از رونق زیادی برخوردار است و در آن همه مردم از ادیان مختلف شیعه و سنی، زرتشتی و مسیحی و... در کنار هم به برپایی جشن سده کمک می‌کنند. البته شهر یزد هم کرمانی‌ها از سایر نقاط ایران بیشتر به جشن سده اهمیت می‌دهند و هنوز هم بعد از پایان جشن، بعضی از کشاورزان از خاکستر آتشی که برپا شده بوده، روی مزارع خود می‌پاشند و معتقد هستند که این کار باعث رونق محصولات‌شان خواهد شد. در قدیم، اسب‌سواری و هنرنمایی با اسب در کنار‌ آتش و پریدن از روی آن هم رواج داشته است و همه به ویژه جوانان و نوجوانان تا نیمه‌های شب در کنار آتش به شب‌زنده‌داری و جشن می‌پرداخته‌اند.

در آخر:

از سال ۱۳۹۲ به بعد، هم‌زمان با روی کار آمدن دولت جدید، برگزاری جشن سده با حمایت دولتی در برخی از نقاط کشور رونق بیشتری گرفت. حتی برخی از مسئولان در طی سال‌های اخیر در مراسم جشن سده شرکت کردند. برگزاری این جشن‌های ملی و آیینی که انعکاسی از فرهنگ و تاریخ ایرانی است باعث حفظ فرهنگ و اصالت می‌شود. ضمن اینکه تمام جشن‌های ملی و باستانی ایرانی با درک اهمیت همبستگی و اتحاد، مردم را به فعالیت‌های جمعی و در کنار هم بودن تشویق می‌کنند. در کنار هم قرار گرفتن مردم از ادیان، سنین و نژادهای مختلف در جشن سده باعث می‌شود که تصویر بسیار زیبایی از همراهی شکل بگیرد. یکی از اقدامات مهمی که در جشن سده صورت می‌گیرد، کنار هم بودن مردم از اقشار و گروه‌های مختلف اجتماعی و کمک کردن به هم در جمع‌آوری هیزم و راه‌اندازی آتشی بزرگ بوده است. این جشن دیدنی از سوی ایرانی‌های مقیم کشورهای مختلف هم با استقبال زیادی رو به رو می‌شود. برای آنکه با آیین ها و مراسم جشن سده بیشتر آشنا شوید، با تور جشن سده همراه باشید.